O tym, że innowacyjne praktyki w zakresie edukacji kulturalnej i integracji międzypokoleniowej wywołują w środowisku lokalnym społecznie pożądaną zmianę, nie trzeba przekonywać nikogo. Ale o tym, jak tego rodzaju działania wyglądają w praktyce, opowiedzieć należy bezzwłocznie. Zwłaszcza w sytuacji, kiedy dana inicjatywa jest efektem wytężonej współpracy prężnych, społecznie zaangażowanych organizacji, i to ich realnemu partnerstwu należy zawdzięczać sukces w osiągnięciu zakładanych celów.
Projekt grantowy „Chwyć komórę, nakręć kulturę!” to inicjatywa Miejskiego Domu Kultury „Bogucice – Zawodzie” zrealizowana w 2014 roku we współpracy z Muzeum Śląskim w Katowicach w ramach Programu dotacji Fundacji Orange. Głównym celem tego przedsięwzięcia było zwiększenie uczestnictwa w kulturze dzieci, młodzieży i osób dorosłych poprzez realizację innowacyjnego programu edukacji kulturalnej w oparciu o dialog międzypokoleniowy. Pośrednio zadanie miało na celu zwiększenie wiedzy na temat śląskiej kultury i tradycji, integrację społeczną, rozwój kompetencji artystycznych i społecznych, zdobycie nowych umiejętności oraz budowanie płaszczyzny do tworzenia i odbioru sztuki w wyniku zderzenia tradycji z nowoczesnością.
Projekt „Chwyć komórę, nakręć kulturę!” polegał na realizacji warsztatów plastycznych, filmowych i lekcji muzealnych, w których wzięły udział międzypokoleniowe trójki Beneficjentów (dziecko – rodzic – senior). Ich współpraca – osadzona w kontekście różnorodności kulturowej Śląska, wykorzystującej rodzinne tradycje górnicze i życiowe doświadczenie – stworzyła możliwość konfrontacji i negocjacji różnych punktów widzenia w zakresie szeroko rozumianej sztuki na międzypokoleniowej płaszczyźnie. Wszystkim działaniom towarzyszyły nowe technologie, które pozwoliły dokumentować relacje z działań w Projekcie, montować zgromadzony materiał oraz zamieszczać go na portalach społecznościowych, takich jak Facebook czy YouTube.
Uczestnicy Projektu mieli okazję uczestniczyć w spójnym module edukacyjnym poświęconym sztuce nieprofesjonalnej (Śląskie miejsca w obrazach śląskich artystów) oraz sztuce współczesnej (Śląscy artyści o śląskich miejscach). Zajęcia poprowadziła Agata Stronciwilk – magister kulturoznawstwa, estetyk; absolwentka Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Śląskim oraz Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W obu przypadkach obrazy stały się punktem wyjścia do rozmowy na temat różnych miejsc w Katowicach, miejsc, które uczestnicy lubią, których nie lubią, w których bywają, bądź których unikają. Wspólnie zastanawialiśmy się nad tym, co mogło stanowić inspirację dla artysty do namalowania danego obrazu. Nie zabrakło rozmów na temat tego, czym charakteryzuje się pejzaż naszego regionu, czym różni się pejzaż Śląska od obrazów ilustrujących inne regiony. Uczestnicy porównywali formy malarskie artystów nieprofesjonalnych z twórczymi reprezentantami sztuki wysokiej. Podczas lekcji muzealnych edukatorka zwracała uwagę na rodzaj formy w malarstwie. Podkreślała, że każdy z artystów ma swoją formę malarską, niektóre obrazy są rozmyte, niektóre mają zwarte, proste formy. Omówione zostały poszczególne fazy malowania obrazów: szkic z uwzględnieniem kompozycji, wybór kolorów, realizacja, wykończenie. Zajęcia prowadzono w taki sposób, aby były atrakcyjne dla wszystkich grup wiekowych (senior, rodzic, dziecko). Niewątpliwie lekcje muzealne wzbogaciły wiedzę uczestników na temat malarstwa, pomogły zapoznać się ze skojarzeniami czy emocjami członków każdej rodziny na temat Śląska – a to z kolei pomogło Im w realizacji wspólnego obrazu.
Warsztaty filmowe to kolejne działanie realizowane w ramach Projektu, dzięki któremu z końcem jego trwania nagrano i zmontowano pełnometrażowe video – reportaż dokumentujący działania Uczestników. Wykorzystywane głównie przez młodzież telefony komórkowe odegrały tu niezwykle istotną rolę, bowiem to najbardziej zaawansowane smartfony (a w niektórych przypadkach również tablety) rejestrowały na bieżąco projektowe działania. Warsztaty filmowe zostały poprowadzone przez Macieja Zygmunta – absolwenta Wydziału Radia i Telewizji UŚ w Katowicach. Jego praca uzupełniała się naprzemiennie z instruktorską aktywnością Agaty Stronciwilk i Moniki Iwanowskiej z Muzeum Śląskiego w Katowicach, pod okiem których w ramach Projektu powstało 19 niezwykłych dzieł malarskich.
Podczas gdy jesienią 2014 roku na zewnątrz panowała prawie minusowa temperatura, z okien zawodziańskiej „Galerii na Piętrze” buchało ogniem emocji! Wszystko za sprawą warsztatów plastycznych, w których wzięło udział 66 osób. 19 rodzin w przeróżnych, międzypokoleniowych składach, chwytały za ołówki i pędzle, by dokonać wyrazistych szkiców swoich artystycznych wizji na temat Śląska. Nie obyło się bez burzliwych dyskusji i inspirującej wymiany zdań, które pozwoliły jednak wypracować wspólny punkt widzenia każdej z grup. Dzięki pracy wykonanej przez poszczególne zespoły, osiągnięto zbiorowy kompromis i wybrano najlepszą, najbardziej plastyczną wizję Śląska i śląskości. To był istny szał barw, kolorów i odcieni, które tworząc niewidzialne nici pomiędzy paletą malarską a płótnem na sztaludze, niepozornie towarzyszyły bezcennym, międzypokoleniowym więzom. Babcie z wnukami, dzieci z rodzicami, rodzeństwa z dziadkami – na wspólnej międzypokoleniowej przestrzeni oddawały się twórczemu procesowi tworzenia dzieła malarskiego. I jakkolwiek wartość ich pracy jest niezwykle wysoka, tak najcenniejszym wydaje się to, co zadziało się pomiędzy Uczestnikami podczas procesu twórczego. Inspirujące wymiany zdań, wypracowywanie wspólnego punktu widzenia, współpraca i negocjacje – wszystko na międzypokoleniowej płaszczyźnie, która w toku całego projektu wzmacniała to, co najważniejsze – dialog i porozumienie.
Tym samym udało nam się zrealizować główny cel tej inicjatywy jakim było zwiększenie uczestnictwa w kulturze dzieci, młodzieży i osób dorosłych dzięki zawiązanemu dialogowi międzypokoleniowemu. Dialog ten zaistniał poprzez wspólną realizację zadań zaplanowanych w projekcie polegających na: transferze wiedzy na temat śląskiej kultury i tradycji, integracji społecznej, rozwoju kompetencji artystycznych i społecznych oraz próbie łączenia obyczajowości śląskiej z technologiczną nowoczesnością. Użycie urządzeń mobilnych posłużyło rejestracji przebiegu Projektu oraz pozwoliło utrwalić tradycje Śląska dla kolejnych pokoleń.
Dziś o Projekcie można wspominać z sentymentem, można też dużo pisać i jeszcze więcej opowiadać, ale jak to w świecie umysłów ścisłych bywa, warto skupić się na matematycznych konkretach. A to właśnie liczby stoją niezbicie za wartością naszego Projektu. W jego ramach powstały przecież 3 filmy o grupach Uczestników nakręcone telefonem komórkowym oraz 1 pełnometrażowy filmu z realizacji Projektu. Na dysku komputera zapisaliśmy 87 filmików kręconych komórką, wydaliśmy 500 szt. folderu podsumowującego projekt, wydrukowaliśmy 100 plakatów, zorganizowaliśmy 17 warsztatów plastycznych (36h), 7 warsztatów filmowych (12h), 6 lekcji muzealnych oraz 1 wernisaż wystawy. W sumie, w ramach naszego Projektu powstało 19 głównych obrazów malarskich, 57 szkiców i prac plastycznych stanowiących wystawę towarzyszącą. We wszystkich działaniach uczestniczyła 66 – osobowa grupa beneficjentów, a dodatkowo ok. 150 – osobowa publiczność uczestnicząca w Gali podsumowującej i wernisażu oraz rotacyjnie ok. 500 osób w skali miesiąca w wystawie trwającej do końca projektu oraz po jego zakończeniu.
Efektem projektu były: wzrost wiedzy Beneficjentów nt. śląskiej sztuki, wzrost umiejętności w zakresie malarstwa akrylowego, wzrost umiejętności w zakresie tworzenia filmów i pracy z nim, wzrost zainteresowania sztuką śląską i filmami kręconymi komórką, zwiększenie uczestnictwa w kulturze poprzez aktywny udział w Projekcie, zwiększenie wiedzy na temat plastyki, zwiększenie poziomu integracji pomiędzy pokoleniami, popularyzacja śląskich tradycji górniczych, promocja sztuki nowoczesnej, wprowadzenie innego spojrzenia na stereotypowo postrzeganą śląską kulturę ludową, zwiększenie wiedzy dorosłych odbiorców projektu na temat kultury młodzieżowej i sztuki nowoczesnej.
W ramach nowych technologii wykorzystaliśmy telefony komórkowe jako nieszablonową metodę dokumentowania działań realizowanych w projekcie. Każdy materiał zarejestrowany na telefonach komórkowych został poddany obróbce dzięki zakupionemu oprogramowaniu i zamieszczony na portalach społecznościowych, w tym na dynamicznym YouTubie oraz Facebooku. Statystyki wyświetlań jasno wskazywały jak często i chętnie poszczególne materiały zamieszczane przez młodzież były odtwarzane, dlatego portale te stanowiły szeroką i bezpłatną promocję naszych działań. Filmy kręcone komórką tworzyły subiektywny, szorstki obraz świata. Niczego nie upiększały – były autentyczne. Reporterzy, zamiast kamer i mikrofonów, biegali z telefonem komórkowym. Zamiast ogromnych instytucji decydujących o tym, co obejrzą widzowie – mogliśmy pochwalić się własnym gronem. Zamiast nadajników, satelit i telewizorów – wykorzystaliśmy potęgę Internetu. Nakręcone filmy posłużyły również powstaniu filmu podsumowującego cały projekt.
Kampania informacyjno – promocyjna była prowadzona przez cały okres trwania projektu. Do działań promocyjnych należały: stworzenie i druk plakatu, tworzenie systematycznych notatek prasowych oraz ich umieszczanie w lokalnych mediach i portalach internetowych. Dbając o prestiż tego przedsięwzięcia nawiązaliśmy również współpracę z Prezydentem Miasta Katowice – Piotrem Uszokiem oraz Śląskim Kuratorem Oświaty – Stanisławem Faberem, którzy objęli całość wydarzenia swoim Patronatem Honorowym. Naszym najważniejszym medium był jednak kanał YouTube oraz profil na Facebooku, które były najprężniej wykorzystywanymi przez młodych ludzi nośnikami informacji, a jednocześnie platformą kontaktów, integracji i wymiany doświadczeń. Ważnym jest fakt, że ich wykorzystanie pozwoliło na promocję Projektu również po jego zakończeniu, co uczyniło go działaniem długoterminowym.
Wśród gości gali podsumowującej, zorganizowanej 12 grudnia 2014r. znaleźli się dyrektorzy śląskich instytucji kulturalno – oświatowych, którzy doceniając ideę współpracy międzypokoleniowej zaproponowali zorganizowanie w MDK „Bogucice – Zawodzie” kolejnej edycji Forum Animatorów Kultury Województwa Śląskiego, a którego motywem przewodnim było zagospodarowanie czasu wolnego seniorów 50+ oraz współpraca międzypokoleniowa. Zgodnie z poczynionymi wówczas ustaleniami, 18 lutego 2015r. odbyło się już siódme spotkanie Forum Animatorów Kultury Województwa Śląskiego – nieformalnej grupy zrzeszającej animatorów z całego województwa śląskiego, zainteresowanych wymianą dobrych praktyk, podnoszeniem własnych umiejętności i kompetencji oraz integracją. Projektowi „Chwyć komórę, nakręć kulturę!” poświęcono znaczną część spotkania, aby w efekcie nazwać go modelowym przykładem projektu artystycznego opartego o współpracę międzypokoleniową.
Niestety wszystko co dobre, szybko się kończy. Skończył się również nasz „pomarańczowy” Projekt. Za nami 4 miesiące wytężonej pracy, licznych spotkań, atrakcyjnych warsztatów, rozmów, uśmiechów i niezapomnianych wrażeń. Warto jednak zaznaczyć, że pomimo oficjalnego zakończenia realizacji Projektu nie odłożyliśmy wszystkiego do archiwum. Projektowa wystawa obrazów wisiała w MDK „Bogucice – Zawodzie” do 28 lutego 2015, po czym powędrowała do nowej siedziby Muzeum Śląskiego. W kolejce czekają kolejne instytucje, a my już teraz planujemy kojenie artystyczne podróże!
